De tankman: wereldsymbool voor de protesten…
Ik kan maar niet wennen aan het grote protret van Mao Zedong. Zijn stuurse blik zweeft over het Tiananmenplein, het grootste plein ter wereld. Misschien wel omdat het Plein van de Hemelse Vrede (zoals het ook wel eens wordt genoemd) voor eeuwig verbonden zal blijven met één van de zwarte bladzijden uit de recente geschiedenis van China. Het beeld van de bijna-icoon dat op mijn netvlies gebrand staat, is dat van de eenzame student die op deze plek een rij tanks probeert tegen te houden. We schrijven 5 juni 1989, één dag na het bloedig uiteenslaan van wekenlange studentendemonstraties.
Op het TV-scherm in de woonkamer zie ik hem nog steeds haast bewegingsloos staan, een jongeman in zwarte broek en wit hemd. Hij staat lijnrecht tegenover een zware tank. Wanneer die tergend traag naar links of rechts uitwijkt, volgt de jongeman behoedzaam de beweging. Het spel tussen David en Goliath duurt minutenlang. Het beeld is in mijn geheugen blijven hangen. Nu ik in eigen persoon op diezelfde plek sta, vraag ik me af wat er van hem geworden is. Is hij net zoals zovele honderden studenten opgepakt en vermoord? Een echt onderzoek naar wat er in die vroege ochtend van 4 juni 1989 is gebeurd, is er nooit gekomen. De weken vooraf was het immense Tiananmenplein bezet door studenten en burgers die protesteerden tegen de almacht van de Communistische Partij. Ondanks de toenaderingen tussen overheid en betogers, opende het Chinese leger op 4 juni 1989 het vuur. De balans was intriest: honderden gewonden en 1500 à 3000 doden. Het beeld van de ‘tankman’ ging de dag erna de wereld rond en is inmiddels uitgegroeid tot het symbool voor de protesten. Het vreemde is dat ‘tankman’ in China helemaal niet bekend is. Als ik generatiegenoten erover aanspreek, dan halen ze wat onbegrijpend hun schouders op. Toegang tot Westers media was in die tijd in China niet vanzelfsprekend. Toch is de revolutie niet volledig vergeten, althans niet bij de overheid. Wie als werkzoekende een baan ambieert bij de overheid wordt grondig gescreend. Als men ontdekt dat je ouders actief deel hebben genomen aan de protesten, dan maak je geen schijn van kans. De overheid houdt decennia na de revolutie nog steeds de touwtjes en de controle stevig in handen.
Het plein dat in 1958 werd verviervoudigd, straalt iets artificieels uit. Naast het monument voor de Helden van het Volk -ter nagedachtenis van alle Chinese soldaten en burgers die zijn omgekomen in de verschillende revolutionaire oorlogen die plaatsvonden in China-, prijkt er ook een grote bloemenruiker in een Chinese vaas. Bij valavond wordt de bloemenpracht rijkelijk verlicht. Het is een geliefde portretlocatie voor de vele Chinezen die het plein bezoeken. De omgeving wordt omringd door vier opmerkelijke gebouwen: het keizerlijk paleis met het portret van Mao Zedong boven de ingang, het parlementsgebouw waar jaarlijks het partijcongres bijeenkomt en plaats biedt voor 3000 leden, het nationaal museum (ook al het grootste ter wereld) en het mausoleum van Mao.
Wanneer we ons toegang willen verschaffen tot het plein, worden we -net zoals zovele andere duizenden- onderworpen aan een grondige security-controle. Bagage wordt gescand en steekproefsgewijze worden identiteitscontroles uitgevoerd. Eenmaal op het plein worden Chinese vlaggetjes en Mao-prullaria te koop aangeboden aan toeristen. Ter hoogte van zijn portret lopen mensen elkaar voor de voet om toch maar ingeblikt te worden met hun volksheld. Onlangs zag ik nog een optocht waarbij Mao als het ware als een soort centrale figuur mee opstapte. Naar het schijnt lopen er zelfs Mao-imitatoren rond in China. Ik blijf me nog steeds verwonderen over die verafgoding. Of hebben wij in het Westen een verkeerd idee ingeprent gekregen? Is Mao dan toch niet het monster dat ik voor ogen heb?
Li Peng, martketingmanager en eveneens deel uit makend van de couchsurfing-community hangt eerder een wat genuanceerder beeld op van Mao. Hij roemt de politicus omdat hij het verzet tegen de Japanse bezetting leidde, maar eveneens omdat hij het nieuwe China oprichtte in 1949 en de loop van de Chinese geschiedenis in positieve zin heeft omgebogen. “Toen hij aan de macht kwam, had China anderhalve eeuw achteruitgang gekend. Hij zorgde ervoor dat het land zich zelfstandig kon ontwikkelen. Vergeet niet dat Mao heel wat positieve veranderingen heeft bereik, zoals alfabetisering, toegang tot gezondheidszorg, bieden van woonruimte aan iedereen, etc.” Dat hij daarbij fouten heeft gemaakt, ontkent Li Peng geenszins. “Mao’s ideeën waren te radicaal. China was nog niet klaar voor de grote sprong voorwaarts.”
Als ik peil naar zijn menig over de Culturele Revolutie, tempert zijn lofbetuiging drastisch. “Mao was binnen de Communistische Partij zijn steun voor zijn aanpak aan het verliezen. Om zijn eigen positie opnieuw te verstevigen, veroorzaakte hij chaos in het land door de Culturele Revolutie uit te roepen.” Jongeren werden in die tijd opgeroepen om contrarevolutionairen hardhandig aan te pakken. Zij stonden immers een nieuw China in de weg. De jongeren -beter bekend onder de naam Rode Gardisten- keerden zich tegen intellectuelen. Velen werden vermoord, ontvluchtten het land of werden opgesloten in concentratiekampen of werkkampen.
Peng Li maakt me evenwel attent op het feit dat de Culturele Revolutie ook gericht was tegen de corruptie. Iets wat in het hedendaagse China schering en inslag is. “Wanneer Mao tijdens hedendaagse protesten als een volksheld naar voren wordt geschoven, is het als een soort symbolische waarschuwing aan de huidige politieke leiding. Economisch vooruitgang is één ding, maar het inperken van privileges is een ander belangrijk punt. China moet voor eens en altijd komaf maken met corruptie en fraude. We hebben nog een lange weg af te leggen, maar Mao deed er ook 27 jaar over…”